Son zamanlarda her şey pembeye boyanıyor. Giyim markaları pembe koleksiyonlar çıkarıyor. Barbie’yi Google’da aradığınızda, pembe bir arama motoru sayfasıyla karşılaşırsınız. Bunun nedeni, başrollerini Margot Robbie ve Ryan Gosling’in paylaştığı, Greta Gerwig’in yönettiği, aylardır piyasada olan Barbie filmi.
Bu hafta vizyona giren film, bir Barbie bebeğe dayanan ilk canlı aksiyon filmi.
Tüketim toplumu ve kapitalizmin sembollerinden biri haline gelen Barbie bugün 64 yaşında.
“İstediğin her şey olabilirsin” mottosundan esinlenerek Barbie ile büyüyen ve sinema ile nostaljik bir bağ kuran hayranlar var.
Ancak Barbie, macerasının uzun bir döneminde idealize edilmiş ve gerçekçi olmayan vücut ölçüleri, lüks konutları, tüketimi teşvik eden otomobilleri ve kıyafetleri, cinsiyet ve etnik köken çeşitliliği nedeniyle eleştiriler aldı. Akademik araştırmalarla bazı çocuklarda yeme bozukluğu, zihinsel ve fiziksel problemler olduğu ortaya çıktı.
Barbie’nin sahibi Mattel, birçok kez bu eleştirileri dikkate alarak oyuncak bebek üzerinde değişiklikler yaptı. Farklı ten renkleri, saç tipleri ve farklı vücutlara sahip, cinsiyet ayrımı gözetmeyen Barbie’ler piyasaya sürüldü. Onları tekerlekli sandalyeli, Down sendromlu ve işitme cihazlı Barbie’ler izledi. Feminist temalar ve ilham verici hikayeler içeren Kadın Barbie’leri yapıldı.
Film, eksiksiz Barbie dünyasında yaşayan tüm ırklardan Barbie’leri konu alıyor. Ancak Margot Robbie’nin canlandırdığı sarışın, mavi gözlü, yapılı “klasik” Barbie varoluşsal bir sorgulama yaşar ve gerçek dünyaya bir yolculuk yapar.
Mattel, bugün dakikada 100’den fazla oyuncak bebeğin satıldığını yazıyor, ancak Barbie’nin satışları hala 1990’ların sonundaki başarılı dönemi yakalayamıyor.
Yapımı kadar pazarlamasına da özen ve para harcanan, Barbie bebek satışlarını etkilemesi beklenen bu film ve etkinlikler daha çok yetişkinlere yönelik.
Bloomberg’den Kelly Gilblom, bunun Barbie’nin yeniden “iyi” düşünmesini sağlayacağını, kendini nezih hissetmesini ve yetişkinlerin çocukları için almakta özgür hissetmelerini sağlayacağını vurguluyor.
Barbie’nin 64 yılı
Adı Barbara Millicent Roberts.
Barbie ilk kez 9 Mart 1959’da siyah beyaz desenli mayosu, sarı ve atkuyruğu şeklinde toplanmış saçları ile dünyaya tanıtıldı.
ABD’de yetişkin bir vücuda sahip olan ilk oyuncak bebekti.
Mattel oyuncak şirketini kocasıyla birlikte kuran Ruth Handler tarafından yaratılan Barbie, kızları Barbara’nın yetişkin dişi kağıt bebeklerle oynamasından ilham aldı.
Görünüşünü Alman çizgi roman karakteri Bild Lilli’ye borçluydu. Lilli bebekleri önceleri erkek mizahı amacıyla satılırken, çocuklar arasında oldukça popüler hale geldi. Mattel, Lilli’nin haklarını satın aldı ve Ruth kendi bebeğini yarattı.
Çıktığı ilk yılda 300.000 kopya sattı. Fiyatı 3 dolardı.
Barbie’den birkaç yıl sonra Mattel, bu sefer erkek arkadaşı Ken’i piyasaya sürdü. Handler’ın diğer çocuğunun adı Kenneth’ti.
Zamanla ünlülerin Barbie versiyonları da üretilmeye başlandı, modacılar Barbie’ler tasarladı.
Andy Warhol, William Wegman ve David Levinthal gibi birçok sanat eserine ilham kaynağı olmuştur.
“Barbie’nin çeşitlilik eksikliği”
Barbie’nin rengi pembe değildi. Bugün Pantone koduyla “Barbie pembesi”, ancak 70’lerden sonra oyuncak bebekle özdeşleşti.
1980’lerde zengin, tanınmış ve genç ve güzel kadın sinemalarıyla başladığı ve 2022’de bir moda stili olarak patladığı düşünülen koyu pembe odaklı “Barbiecore”, yıllardır tasarımcılara ve sanatçılara ilham verdiği bilinmesine rağmen Barbie’nin moda dünyasında hâlâ gündemde olduğunu hatırlattı.
Kısa süre sonra feminist gücü ve Barbie’nin artan cinsiyet, renk ve inanç çeşitliliğini kutlayan bir moda ve sosyal medya trendi haline geldi.
Barbie’nin siyahi arkadaşı üretilmiş olsa da siyahi Barbie’nin piyasaya çıkması 1980’i alacaktı.
Bugün dört farklı beden, yedi ten rengi, 22 farklı göz rengi ve 24 saç modeli ile kullanıcılarına ulaşıyor.
Ancak Barbie’nin “çeşitliliği” hâlâ bir tartışma konusu.
BBC Türkçe Rutgers Üniversitesi’nde vücut imajı üzerine çalışan psikoloji profesörü Dr. Charlotte Markey, “Farklı boyut, şekil ve ten rengindeki bu bebekler ‘o kadar’ çeşitli değiller. Gerçek insan çeşitliliğinin yanına bile yaklaşamıyor ve çoğu gerçek kadın vücudundan çok daha ince” diyor. Mattel’in farklı kıyafet türlerinde, çok daha gerçekçi vücut ve şekillere sahip Barbie’ler üretebileceğini ekliyor.
Barbie sendromu ve onun gibi olmaya çalışmak
Mattel’in 2010’lu yıllarda yaptığı kendi pazar araştırmasına göre anneler, çocuklarına zarar verebileceğini düşündükleri Barbie’yi almak istemiyor.
BBC TürkçeYas ve travma üzerine de çalışmalar yapan uzman psikolog Kübra Sezikli konuşuyor.
Çocuğun beden algısının daha doğmadan başladığını, 3-4 yaşlarında daha bilinçli hale geldiğini ve dış etkilere açık olduğunu belirten Sezikli, “Annemizin bize bağlı olduğunu düşünürüz ve tenimizi okşayıp altını değiştirdiğinde beden algımız başlar. Sevimli, güzel varlıklar olup olmadığımızı bu şekilde anlarız” diyor.
“Aile içinde çocuğun biricikliğinin, özerkliğinin ve varlığının kabul edildiğini görmesi gerekir”.
Sezikli, ebeveynlerdeki geçmiş deneyimler ve travmaların da çocukların fiziksel görünümleri üzerindeki baskıları etkilediğini belirtiyor.
Dr. Charlotte Markey’e göre, ebeveynlerin bedenleri ve yiyecekleri ile uygun bir şekilde bağ kurarak çocuklarına örnek olmaları gerekiyor: “Çocuklarına görünüşlerinden çok daha fazla değer verdikleri konusunda net olmaları gerekiyor. Nasıl göründüklerinin, kilolarının onlar için en önemli şey olmaya yaklaşmadığını göstermeleri gerekiyor.”
Fiziksel olarak oyuncak bebeklere benzeme arzusu, Barbie sendromu veya Barbieleştirme kavramı ile tanımlanır.
Sezikli’ye göre Barbieleşme, toplumun bu zamana kadar kabul ettiği hoşluk algısına tekabül ediyor: “Bu devam ediyor, bırakamıyorsunuz, kusurluluk algısından kurtulamıyorsunuz. Artık sık sık karşılaşıyoruz ve bu da müşteri portföyümüzde ciddi bir değişikliğe yol açtı.”
250 mesleğe sahip Barbie çocuklara ilham verebilir mi?
Sezikli, Barbie’nin evi ve ev aksesuarlarıyla toplumsal cinsiyet rollerini besleyebildiğini vurguluyor. Barbie’nin sıklıkla dış güzellik, moda ve makyaj gibi kadın klişelerini yansıttığı yönünde eleştiriler olduğunu ekliyor.
Öte yandan yaratıcısı Handler’a göre küçük kızlar Barbie aracılığıyla istedikleri her şeye dönüşebiliyor.
Ayrıca Barbie piyasaya çıktığında piyasada olan oyuncaklar, çocuklara annelik rolü veren ve beslenmesi veya uyuması gereken bebeklerdi.
Barbie, 1950’lerin toplumsal cinsiyet rollerine bir alternatif sunuyordu. Erkeklere veya aileye karşı sorumluluklar tanımlanmamıştır. Barbie’nin annesi veya çocuğu yoktu. Ken hakkında da pek bir şey bilmiyoruz, bu dünyanın yıldızı Barbie.
1960’larda tüketiciler Barbie’nin çocuk sahibi olmasını istediğinde, Mattel onu anne yapmadı, “Barbie Bebek Bakıcısı” setini piyasaya sürdü.
Ayrıca Barbie’nin ekonomik bağımsızlığı vardı. O bir pilot, bir doktor, bir bilgisayar mühendisi, bir ABD lideriydi. Barbie 250’den fazla meslekte üretilmiştir. Barbie, Neil Armstrong’dan dört yıl önce Ay’a gitti.
Dr. Markey ise Barbie’nin genç kızlara güçlü bir hanımefendi imajı ve özgüven aşıladığını düşünmüyor: “Matel’in farklı boyutlarda Barbie üretmesini ve ona çeşitli meslekler vermesini takdir ediyorum. Ancak görünüşünün mesajı, kadın gücünün altında yatan mesajdan daha belirgindir”.
Ancak Markey, oyuncakların ve medyanın bu tür konularda çok farklı olmadığını ve her ikisinin de fiziksel görünümü abartan kültürel mesajın birer modülü olduğunu belirtiyor.
Barbie’nin idealize ettiği vücut ölçülerinin genç kızlar üzerinde olumsuz bir beden imajı yaratma potansiyeli halen tartışılıyor diyebiliriz.
Kimilerine göre zenginliğin simgesi olarak görülüyor, yoğun bir tüketim kültürünü yansıtıyor ve çocukları tüketim odaklı bir bakış açısına yönlendirebileceği iddia ediliyor.
Farklı etnik kökenlerden Barbie’ler piyasaya çıksa da ilk siyah Barbie’nin 1980’li yıllara kadar ortaya çıkmadığı unutulmadı.
Ancak Barbie sinemasına gösterilen yoğun ilgiden de anlaşılacağı gibi, bazılarının gönlünde hâlâ “olumlu” bir yer tutuyor.
